BELEDİYE BAŞKANLARININ SİGORTALILIĞI

Serdar UĞURLU

Çalışma Uzmanı

Giriş

Sosyal güvenlik reformu kapsamında hazırlanan, 16/6/2006 tarihli ve 26200 sayılı Resmî Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanununun birçok maddesinin Anayasa Mahkemesi tarafından iptal edilmesi sebebiyle, söz konusu reformun tam anlamıyla hayata geçmesi ertelenmiş, iptal kararları çerçevesinde yeniden düzenlenen hükümler ile söz konusu reform 2008 yılında hayata geçebilmiştir.

Yapılan düzenlemeler çerçevesinde, kamu görevlilerinin sosyal güvenlik haklarında ikili bir ayrıma gidilmiştir. Buna göre, 5434 sayılı T.C. Emekli Sandığı Kanunu kapsamında iştirakçi olanlar, Ekim 2008 tarihi itibarıyla 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanununun 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (c) bendi kapsamına alınmıştır. Bu tarihten önce 5434 sayılı Kanun hükümlerine tabi olarak çalışmış olanlara 5434 sayılı Kanun hükümlerine göre işlem yapılmaktadır (5510 sayılı Kanun geçici 4 üncü madde). Ekim 2008 tarihinden sonra kamu görevlisi olanlara ise (belediye başkanları dahil) 5510 sayılı Kanun hükümleri uygulanacaktır.

Bu çalışmada, 5434 sayılı Kanun ve 5510 sayılı Kanun kapsamında bulunan belediye başkanlarının sigortalılığı ile emekli/yaşlılık aylığı almakta iken seçilen belediye başkanlarının sigortalılığından bahsedilecektir.

1. 5434 Sayılı Kanun Kapsamında İştirakçi Olan Belediye Başkanlarının Sigortalılığı

Ekim 2008 tarihinden önce seçilen veya bu tarihten önce kamu görevlisi olan belediye başkanları 5434 sayılı Kanun kapsamında iştirakçi olmaktadır. Anılan Kanunun (mülga) 12 nci maddesinin II/(e) bendinde belediye başkanlarının (emeklilik hakkı tanınan bir vazifede evvelce bulunmuş olmaları şartıyla) anılan Kanundan faydalanacakları belirtilmektedir.

Emekli Sandığı iştirakçisi iken belediye başkanı seçilenlerin, 5434 sayılı Kanuna tabi olarak daha önceki hizmetleri emekli keseneklerinin belirlenmesinde dikkate alınacaktır. Bu çerçevede, öğrenim durumuna göre yükselebilecekleri derece ve kademeyi geçmemek şartıyla, önceki hizmetlerin üzerine belediye başkanlığında geçen süreler her yıl bir kademe ilerlemesi, her üç yıl bir derece yükselmesi olacak şekilde değerlendirilecektir.

Öğrenim durumuna göre yükselinebilecek derece ve kademelere ilişkin tabloya aşağıda yer verilmiştir:

Tablo 1: Öğrenim Durumuna Göre Yükselinebilecek Derece ve Kademeler

1.1. Emekli Keseneğine Esas Aylıkların Belirlenmesi

Emekli keseneğine esas aylığın belirlenmesinde; 

1- Gösterge aylığı

2- Ek gösterge aylığı

3- Taban aylığı 

4- Kıdem aylığı

5- 5434 sayılı Kanunun ek 70 inci maddesi kapsamında belirlenen tutarlar 

esas alınır. 

Bu beş unsurun toplamından %16 oranında “emekli keseneği” kişiden, %20 oranında “kurum karşılığı” ile %12 oranında “genel sağlık sigortası primi” belediyeden karşılanmak suretiyle belediye başkanının maaşından kesinti yapılmaktadır. Söz konusu kesintiler Sosyal Güvenlik Kurumu bütçesine aktarılmaktadır.

1.1.1. Gösterge Aylığı

Gösterge aylığı; emekli keseneğine esas derece ve kademenin 657 sayılı Kanunun 43/A maddesinde yer alan Aylık Gösterge Tablosu’nda karşılık geldiği rakamlarla aylık katsayısının çarpımı sonucunda bulunan tutardır.

Aylık göstergelere ilişkin tabloya aşağıda yer verilmiştir:

Tablo 2: Aylık Göstergeler

1.1.2. Ek Gösterge Aylığı

Ek gösterge aylığı dayanağını 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu’nun 43/B maddesinden almakta olup, 5434 sayılı Kanuna tabi belediye başkanlarının ek göstergeleri anılan Kanunun ek 48 inci maddesinde düzenlenmiştir. Ek 48 inci maddede; “…Belediye başkanı olarak iştirakçilikleri devam edenlere, genel idare hizmetleri sınıfında görev yapan genel müdürler için belirlenen ek gösterge rakamını ve öğrenim durumlarına göre yükselebilecekleri dereceyi geçmemek üzere emekli keseneklerine esas aylık dereceleri itibariyle mülki idare amirliği hizmetleri sınıfı için tespit edilen ek gösterge rakamları uygulanır.

Bu fıkralara girenlerden daha önce personel kanunlarına göre aylık almış iştirakçilere uygulanacak ek göstergeler, önceki görevleri için tespit edilmiş ek göstergelerden aşağı olamaz…” hükmüne yer verilmiştir. 

Anılan madde hükümleri gereği belediye başkanlarının derecelerine göre faydalanacakları ek gösterge rakamlarına aşağıdaki tabloda yer verilmiştir:

Tablo 3: Mülki İdare Amirliği Hizmet Sınıfı Ek Göstergeleri

Tablodan da görüleceği üzere; büyükşehir, il, ilçe veya belde ayrımı yapılmaksızın 5434 sayılı Kanuna tabi belediye başkanlarının faydalanabilecekleri azami ek gösterge rakamı 4.800’dür. Ancak, daha önce personel kanunlarına göre görev yapmış belediye başkanlarının, önceki görevlerinde daha yüksek ek göstergeden faydalanmış olmaları halinde, yüksek olan ek göstergeler uygulanacaktır.

1.1.3. Taban Aylığı 

Taban aylığı, 1000 gösterge rakamının taban aylık katsayısıyla çarpımı sonucunda bulunan tutardır. 2021 yılının ilk 6 aylık dönemi için taban aylık katsayısı “2,594917” olarak belirlenmiş olup, taban aylığı da 2.594,92 TL’dir.

1.1.4. Kıdem Aylığı

Kıdem aylığı, her bir hizmet yılı için (20) gösterge rakamının aylık katsayısıyla çarpımı sonucu bulunan tutardır. Kıdem aylığının hesaplanmasında azami 25 hizmet yılı esas alınmaktadır. Hizmet yılına göre belirlenecek kıdem aylığı tutarları 2021 yılının ilk 6 aylık dönemi için aşağıdaki gibidir:

5 hizmet yılı   :   5 x 20 x Aylık Katsayısı (0,165786) = 16,58 TL

10 hizmet yılı : 10 x 20 x Aylık Katsayısı (0,165786) = 33,16 TL

15 hizmet yılı : 15 x 20 x Aylık Katsayısı (0,165786) = 49,74 TL

20 hizmet yılı : 20 x 20 x Aylık Katsayısı (0,165786) = 66,31 TL

25 hizmet yılı : 25 x 20 x Aylık Katsayısı (0,165786) = 82,90 TL

30 hizmet yılı : 25 x 20 x Aylık Katsayısı (0,165786) = 82,90 TL

1.1.5. 5434 Sayılı Kanun Ek 70. Madde Aylığı

Söz konusu aylık, 5434 sayılı Kanunun ek 70 inci maddesinde düzenlenmiştir. Söz konusu madde uyarınca; memuriyet taban aylığı ve kıdem aylığı tutarları ile, zam, tazminat ve ödenekler ile benzeri ödemeler toplamına karşılık gelmek üzere, bazı ek gösterge rakamlarına göre belirlenmiş tazminat yansıtma oranlarının en yüksek devlet memuru aylığı (9500 x Aylık Katsayısı = 1.574,97) çarpımı sonucunda bulunan tutar emekli keseneğine esas aylığın beşinci unsuru olarak karşımıza çıkmaktadır.

– Ek göstergesi 8400 ve daha yüksek olanlarda % 255 ine,

– Ek göstergesi 7600 (dahil) - 8400 (hariç) arasında olanlarda % 215 ine,

– Ek göstergesi 6400 (dahil) - 7600 (hariç) arasında olanlarda % 195 ine,

– Ek göstergesi 4800 (dahil) - 6400 (hariç) arasında olanlarda % 165 ine,

– Ek göstergesi 3600 (dahil) - 4800 (hariç) arasında olanlarda % 145 ine,

– Ek göstergesi 2200 (dahil) - 3600 (hariç) arasında olanlarda % 85 ine,

– Diğerlerinde % 55 ine,

tekabül eden miktarın en yüksek devlet memuru aylığı ile çarpımı sonucunda bu aylığa ulaşılmaktadır. Söz konusu aylığın hesabına ilişkin tabloya aşağıda yer verilmiştir:

Tablo 4: 5434 Sayılı Kanun Ek 70. Madde Aylığının Hesaplanışı 

2. 5510 Sayılı Kanun Kapsamında Sigortalı Olan Belediye Başkanlarının Sigortalılığı

Ekim 2008 tarihinden sonra seçilen ve daha önce Emekli Sandığı iştirakçisi olmayan belediye başkanları 5510 sayılı Kanunun 4/1-c maddesi kapsamında sigortalı olacaktır.

2.1. Prime Esas Kazancın Belirlenmesi

5434 sayılı Kanundaki “emekli keseneğine esas aylık” kavramının yerini 5510 sayılı Kanunda “prime esas kazanç” kavramı almıştır. Prime esas kazancın unsurları 5510 sayılı Kanunun 80 inci maddesinde sayılmıştır.

Prime esas kazancın belirlenmesinde; 

1- Gösterge aylığı

2- Ek gösterge aylığı

3- Taban aylığı 

4- Kıdem aylığı

5- Makam, görev ve temsil tazminatları

6- 657 sayılı Devlet Memurları Kanununun 152 nci maddesi uyarınca ödenen tazminatlar 

esas alınır. 

5510 sayılı Kanunun 81 inci maddesi uyarınca, bu Kanun gereğince alınacak sigorta prim oranları aşağıdaki şekildedir:

- Malûllük, yaşlılık ve ölüm sigortaları prim oranı, sigortalının prime esas kazancının % 20’sidir. Bunun % 9’u sigortalı hissesi, % 11’i işveren hissesidir.

- Genel sağlık sigortası primi, kısa ve uzun vadeli sigorta kollarına tâbi olanlar için 82 nci maddenin birinci fıkrasına göre hesaplanan prime esas kazancın % 12,5’idir. Bu primin % 5’i sigortalı, % 7,5’i ise işveren hissesidir.

Prime esas kazancın belirlenmesinde yukarıda sayılan unsurlardan gösterge aylığı, taban aylığı ile kıdem aylığı 5434 sayılı Kanun ile aynı şekilde belirlendiğinden anılan Kanundan farklılık arz eden diğer üç unsurdan bahsedilecektir.

2.1.1. Ek Gösterge Aylığı

5510 sayılı Kanunun 80 inci maddesinin üçüncü fıkrasının (d) bendinde; “büyükşehir belediye başkanları için bakanlık genel müdürünün, diğer belediye başkanları için ise öğrenim durumları itibarıyla 657 sayılı Kanuna göre yükselebilecekleri dereceyi aşmamak kaydıyla, 657 sayılı Kanuna ekli (I) sayılı ek gösterge cetvelinin “VIII. Mülki İdare Amirliği Hizmetleri Sınıfı” bölümünün (d) bendinde belirtilenlerin prime esas kazançları”nın esas alınacağı belirtilmektedir.

Bu çerçevede, 5510 sayılı Kanuna tabi belediye başkanlarından büyükşehir belediye başkanlarına “6400” ek gösterge, diğer belediye başkanları için ise Mülki İdare Amirliği Hizmetleri Sınıfı için öngörülen ek gösterge rakamları (Tablo 3) uygulanacaktır.

2.1.2. Makam, Görev ve Temsil Tazminatları

Makam tazminatı, 657 sayılı Kanunun ek 26 ncı maddesinde düzenlenmiştir. Bu Kanuna ekli IV Sayılı Cetvele göre, 1000 ile 15000 arasında değişen gösterge rakamlarının aylık katsayısı ile çarpımı sonucu bulunan miktarda makam tazminatı ödenmektedir.

Görev tazminatının dayanağını, 375 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamenin 1 inci maddesinin (C) bendi teşkil etmektedir. 7000’den daha düşük göstergeler üzerinden makam veya yüksek hakimlik tazminatı öngörülen kadrolara atanmış olanlara, 15000 gösterge rakamını geçmemek üzere Bakanlar Kurulunca (Cumhurbaşkanınca) tespit edilecek gösterge rakamlarının memur aylıklarına uygulanan katsayı ile çarpımı sonucunda bulunacak miktarda görev tazminatı ödenir.

2008/13694 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile (Görev Tazminatı Ödenmesi Hakkında Karar) makam veya yüksek hakimlik gösterge rakamları;

6.000 olanlara 9.000,

5.500 - 4.500 olanlara 7.000,

4.000 ve daha az olanlara 6.000,

olarak belirlenmiştir.

Temsil tazminatının dayanağını ise, 27/01/2000 tarihli ve 4505 sayılı “Sosyal Güvenlikle İlgili Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması ve Temsil Tazminatı Ödenmesi Hakkında Kanun”un 5 inci maddesi teşkil etmektedir.

10/03/2000 tarihli ve 2000/457 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı uyarınca, kamu görevlilerine ödenecek olan temsil tazminatları belirlenmiştir. 

5434 sayılı Kanunun mülga ek 68 inci maddesinin dördüncü fıkrasında; “Sandıkça emekli aylığı bağlanan büyükşehir belediye başkanlarına 7000, il belediye başkanlarına 6000, ilçe ve ilk kademe belediye başkanlarına 3000, diğer belediye başkanlarına 1500 gösterge rakamı üzerinden, bu maddede belirtilen usûl ve esaslar dâhilinde makam tazminatı, buna bağlı olarak temsil veya görev tazminatı ödenir…” hükmüne yer verilmekle birlikte, 5434 sayılı Kanuna tabi olanların emekli kesenekleri ile kurum karşılıklarında makam, görev ve temsil tazminatları dikkate alınmamakta, söz konusu tazminatlar emeklilikte ödenmektedir.

Ancak, 5510 sayılı Kanunun 80 inci maddesinin üçüncü fıkrasının (d) bendinde; “Büyükşehir belediye başkanları için bakanlık genel müdürünün, diğer belediye başkanları için ise öğrenim durumları itibarıyla 657 sayılı Kanuna göre yükselebilecekleri dereceyi aşmamak kaydıyla, 657 sayılı Kanuna ekli (I) sayılı ek gösterge cetvelinin “VIII. Mülki İdare Amirliği Hizmetleri Sınıfı” bölümünün (d) bendinde belirtilenlerin prime esas kazançları… esas alınır.” denildiğinden büyükşehir belediye başkanları için 7000 gösterge rakamı üzerinden makam, 17000 gösterge rakamı üzerinden temsil tazminatı, diğer belediye başkanları için ise (birinci dereceye gelmiş olmak koşuluyla) mülki idare amirleri için belirlenmiş gösterge rakamları üzerinden makam tazminatı prim kesintisi yapılır.

2.1.3. Özel Hizmet Tazminatı

Özel hizmet tazminatı, mevzuatta ilgili unvanlar için öngörülen oranların en yüksek devlet memuru aylığı ile çarpımı sonucunda bulunan tutardır. 5510 sayılı Kanunun 80 inci maddesinin üçüncü fıkrasının (d) bendi hükmü kapsamında, büyükşehir belediye başkanları ile diğer belediye başkanlarının prime esas kazancının belirlenmesinde uygulanacak özel hizmet tazminat oranlarına aşağıdaki tabloda yer verilmiştir:

Tablo 6: Belediye Başkanlarının Faydalanacakları Özel Hizmet Tazminat Oranları

3. Emekli/Yaşlılık Aylığı Almakta İken Belediye Başkanı Seçilenlerin Sigortalılığı

21/04/2005 tarihli ve 5335 sayılı Kanunun 30 uncu maddesinde; “Cumhurbaşkanı tarafından atanan veya görevlendirilenler, Türkiye Büyük Millet Meclisince yapılan seçimler sonucunda görev verilenler ile yükseköğretim kurumlarının öğretim üyeliklerine ve Sağlık Bakanlığının tabip ve uzman tabip kadrolarına yapılacak atamalar hariç olmak üzere, herhangi bir sosyal güvenlik kurumundan emeklilik veya yaşlılık aylığı alanlar, genel bütçeye dahil dairelerin, katma bütçeli idarelerin, döner sermayelerin, kefalet sandıklarının, sosyal güvenlik kurumlarının ve bütçeden yardım alan kuruluşların kadrolarına açıktan atanamazlar.

Herhangi bir sosyal güvenlik kurumundan emeklilik veya yaşlılık aylığı alanlar bu aylıkları kesilmeksizin; genel bütçeye dahil daireler, katma bütçeli idareler, döner sermayeler, fonlar, belediyeler, il özel idareleri, belediyeler ve il özel idareleri tarafından kurulan birlik ve işletmeler, sosyal güvenlik kurumları, bütçeden yardım alan kuruluşlar ile özel kanunla kurulmuş diğer kamu kurum, kurul, üst kurul ve kuruluşları, kamu iktisadi teşebbüsleri ve bunların bağlı ortaklıkları ile müessese ve işletmelerinde ve sermayesinin %50'sinden fazlası kamuya ait olan diğer ortaklıklarda herhangi bir kadro, pozisyon veya görevde çalıştırılamaz ve görev yapamazlar…” hükmüne yer verilmiştir.

Aynı maddenin dördüncü fıkrasında yer alan, “mahalli idareler seçimleri sonucuna göre görev alanlar” söz konusu hükümlerin istisnası olarak düzenlenmiştir. Bu çerçevede emeklilik veya yaşlılık aylığı almakta iken belediye başkanı seçilenlerin bu aylıkları kesilmeyecek, ayrıca belediye başkanlıkları sebebiyle görev aylığı alacaklardır. Bu durumda belediye başkanlarından prim kesintisi yapılmayacak, belediye başkanlığında geçirecekleri hizmetleri de emekliliklerinde yeniden değerlendirilmeyecektir.

5434 sayılı Kanunun mülga ek 68 inci maddesinin beşinci fıkrasında; “Temsil ve görev tazminatları; yönetim ve denetim kurulu üyelikleri dahil olmak üzere kamu kesiminde her ne suretle olursa olsun aylık veya ücret alıp almadıklarına bakılmaksızın görev alanlara bu durumları devam ettiği sürece ödenmez…” hükmüne yer verilmiş olup, 5434 sayılı Kanun kapsamında emekli aylığı almakta iken belediye başkanı seçilenlerden belediye başkanlığı devam ettiği sürece görev veya temsil tazminatı ödenmeyecek, varsa sadece makam tazminatı ödenecektir.

Diğer taraftan, belediye başkanlarının 5510 sayılı Kanunun 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (c) bendi kapsamında sigortalı olmak istemeleri, diğer bir deyişle belediye başkanlığında geçen hizmet süreleri ile belediye başkanının emeklilik haklarından faydalanmak istemeleri halinde, dilekçelerinin 5434 sayılı Kanun kapsamında hizmeti bulunmayanların SGK kayıtlarına geçtiği tarihten, 5434 sayılı Kanun kapsamında hizmeti bulunanların ise SGK kayıtlarına geçtiği tarihi takip eden aybaşından itibaren emeklilik/yaşlılık aylıkları kesilerek sigortalılıkları başlatılacaktır.

Burada önemli bazı hususlara değinmek gerekirse, daha önce 5434 sayılı Kanun kapsamında daha düşük düzeydeki ek göstergeli görevlerden emekli olanlar, belediye başkanı seçilip bir ay kesenek ödeyerek belediye başkanı için öngörülen ek gösterge rakamlarından faydalanabileceklerdir. Belediye başkanları ek göstergeye hak kazanma açısından diğer kamu görevlileri gibi en az altı ay görev yapma şartına tabi değildir. Benzer şekilde, makam tazminatı bulunmayan görevlerden emekli olanlar, belediye başkanı seçilip emekli aylığını kestirmek suretiyle sigortalılıklarını başlatarak en az iki yıl görev yapmaları halinde belediye başkanı için öngörülen makam/görev/temsil tazminatlarından faydalanabileceklerdir.

SSK veya Bağ-Kur kapsamında yaşlılık aylığı almakta iken 5434 sayılı Kanun kapsamında iştirakçi olarak belediye başkanı seçilenlerin önceki hizmetlerini birleştirmek suretiyle anılan Kanun kapsamında emekli olabilmeleri mümkündür. 5434 sayılı Kanun kapsamında emekli olabilmeleri için 2829 sayılı Kanunun 8 inci maddesi gereği belediye başkanları için son yedi yıllık hizmet şartı aranmamaktadır. Ancak bu durumda 5434 sayılı Kanun için öngörülen yaş ve hizmet süresi şartlarının sağlanması gerekmektedir.

4. Sonuç ve Değerlendirme

Yukarıda yer verilen mevzuat hükümleri ile açıklamalardan anlaşılacağı üzere, belediye başkanlarının Ekim 2008 tarihi öncesi ve sonrası sigortalılık durumlarında önemli farklılıklar bulunmaktadır. 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanununun getirdiği yeni sistemden kaynaklanan farklılıklar kaçınılmaz olmakla birlikte, 5434 sayılı Kanun ile 5510 sayılı Kanun kapsamında ek gösterge aylığı ile makam tazminatlarında farklı gösterge rakamlarının belirlenmiş olmasının sorun teşkil ettiği değerlendirilmektedir.

5434 sayılı Kanuna tabi büyükşehir belediye başkanları 4800 ek gösterge rakamından faydalanmaktayken, 5510 sayılı Kanuna tabi büyükşehir belediye başkanları 6400 ek gösterge rakamından faydalanmaktadır. Diğer belediye başkanları için her iki kanunda da Mülki İdare Amirliği Hizmetleri Sınıfında görev yapanların ek gösterge rakamlarının esas alınacağı düzenlenmiştir.

Makam tazminatı açısından ise, 5434 sayılı Kanuna tabi büyükşehir belediye başkanlarına 7000, il belediye başkanlarına 6000, ilçe ve ilk kademe belediye başkanlarına 3000, diğer belediye başkanlarına 1500 gösterge rakamı üzerinden belirleme yapılmışken, 5510 sayılı Kanuna tabi büyükşehir belediye başkanları için bakanlık genel müdürünün (7000), diğer belediye başkanları için ise öğrenim durumları itibarıyla 657 sayılı Kanuna göre yükselebilecekleri dereceyi aşmamak kaydıyla, Mülki İdare Amirliği Hizmetleri Sınıfında görev yapanlar için belirlenmiş gösterge rakamları üzerinden belirleme yapılmıştır.

Bu çerçevede; ek gösterge açısından 5510 sayılı Kanun, makam tazminatı açısından ise 5434 sayılı Kanun hükümleri esas alınarak, yasal bir düzenlemeye gidilmesinin uygun olacağı, böylece mevzuatta birlikteliğin sağlanmış olacağı değerlendirilmektedir.

Diğer bir sorun alanı ise emekli/yaşlılık aylığı kesilmeden görev yapan belediye başkanlarının, belediye başkanı olarak yürüttükleri hizmetlerin emekliliğe esas hizmetlerde değerlendirilmemesidir. Sigorta primlerinin maaşlarından kesilmesi suretiyle belediye başkanlığında geçen hizmetlerin emekliliğe esas hizmetlere dahil edilmesi hususunda da yasal bir düzenleme yapılabileceği değerlendirilmektedir.

• Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu