BELEDİYE ŞİRKETLERİNDE SERMAYE ARTIRIMI, AZALTIMI VE ESAS SÖZLEŞME DEĞİŞİKLİĞİ

Mehmet KOYUNCU

İçişleri Bakanlığı Kontrolörü

1. Giriş

Bu çalışmada belediye şirketlerinin sermaye artırım, azaltım ve esas sözleşme değişikliği işlemlerinin ne şekilde yapılacağı ve dikkat edilmesi gereken hususlara değinilmiştir.

2. Sermaye Artırımı

Şirketlerde sermaye artırımı gerekli fon ihtiyacının karşılanması, geçmiş zararlarının kapatılması veya gerek duyulan taşınır ve taşınmazların şirket bünyesine alınması gibi sebeplerle yapılabilir. Belediyelerin sahip olduğu şirketler özel hukuk tüzel kişisi olduğundan sermaye artırım işlemlerini 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu hükümlerine göre gerçekleştireceklerdir. Sermaye taahhüt edilmesi, şirket iç kaynaklarından yapılan artırım ve şarta bağlı yapılan artırım olmak üzere üç şekilde sermaye artırımı yapılabilecektir.

2.1. Sermaye Taahhüdü Yoluyla Yapılacak Sermaye Artırımı

Anonim ve limited şirketlerde nakdi varlıklar, taşınır ve taşınmazlar, üzerinde sınırlı ayni hak, haciz veya tedbir bulunmayan fikri mülkiyet hakları, işletme hakları, ortakların şirketten olan alacakları sermaye olarak konulabilecektir. 

Anonim şirketler esas sermaye sistemi ve kayıtlı sermaye sistemi olmak üzere iki tür sermaye sistemini de kullanabilmektedir. Esas sermaye sisteminde belirli bir miktardaki sermaye şirket esas sözleşmesinde belirtilmekte ve herhangi bir sermaye artışında şirket genel kurul kararı gerekmektedir. Kayıtlı sermaye sisteminde ise şirket genel kurulu tarafından yönetim kuruluna sermayeyi belirli bir oranda artırım yetkisi verilmekte ve sermaye artışı yönetim kurulu kararı ile gerçekleştirilmektedir. Ancak bu yetki yönetim kuruluna en fazla 5 yıl süreyle verilebilecektir. 

6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu’nun 462’nci maddesinin 3’üncü fıkrasında belirtilen ve bu yazının bir alt başlığında değerlendirilecek olan iç kaynaklardan sermaye artışı yapılabilmesi halinde sermaye taahhüdü yoluyla artırım yapılamayacağı şartı yalnızca anonim şirketler için geçerli olup limited şirketlerde bu şart aranmamaktadır.

Şirketlerin sermaye taahhüdü yoluyla artırım yapılabilmesi için ortaklarca daha önceden taahhüt edilmiş sermayenin tamamının ödenmiş olması gereklidir. Ancak 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu’nun 456’ncı maddesinin 1’inci fıkrasında da belirtildiği gibi şirket sermayesine oranla önemli sayılmayacak ödenmemiş sermayeler artırıma engel teşkil etmeyecektir. 

Sermaye artırımı yapılırken ilk önce şirket pay sahiplerinden oluşan genel kurul tarafından artırılacak olan sermaye miktarı ve kaynağın nereden sağlandığına ilişkin şirket genel kurul kararı alınmalıdır. Belediyelerin tek ortak olduğu şirketlerde belediyeyi temsille yetkili kişi olan belediye başkanı şirketin genel kurulu olarak sermaye artırım kararını alacaktır. Genel kurul kararının ardından şirket denetçisi sıfatıyla YMM veya SMMM tarafından şirket ortaklarının daha önce taahhüt ettikleri sermayenin tamamının ödendiğine, sermayenin karşılıksız kalıp kalmadığına ve şirket özvarlığının tespitine ilişkin rapor düzenlenmelidir. Genel kurul ve denetçi raporuna istinaden anonim şirketlerde yönetim kurulu, limited şirketlerde müdürler tarafından sermayenin ne miktarda ve hangi kaynaktan sağlandığına, yeni sermaye durumunun ne olduğuna ilişkin sermaye artırım beyanı ve sermaye artırım tadil metni düzenlenmelidir.

Genel kurul kararı, denetçi raporu ve yönetim kurulu/müdür tarafından düzenlenecek beyanlar sonrasında belediye meclisinde görüşülmek üzere meclisin gündemine alınmalı ve belediye meclisinin toplantıya katılanların salt çoğunluğunun olumlu oyu ile sermaye artırımına ilişkin onay alınmalıdır. 

6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu’nun 621’inci maddesinde limited şirketlerin sermaye artırımı kararı alabilmesi için genel kurulda “temsil edilen oyların en az üçte ikisinin ve oy hakkı bulunan esas sermayenin tamamının salt çoğunluğunun bir arada bulunması” hükmü bulunsa dahi bu husus çok ortaklı limited şirketin genel kurul kararı alınmasında önem arz edecek olup belediye meclisi yönünden dikkate alınmayacaktır. Belediye Meclisi Çalışma Yönetmeliği’nin 10’uncu maddesinin 1’inci fıkrası hükümlerinde belirtilen çoğunluğun sağlanması yeterli olacaktır. Ticaret Sicili Yönetmeliği’nin 93’üncü maddesinde “genel kurul kararından sonra 30 gün içerisinde Ticaret Siciline başvuru yapılmalıdır” denildiğinden, genel kurul kararı alındıktan sonra ilk meclis toplantısında gündeme alınmalıdır. Ticaret Sicile başvuru esnasında meclis kararının yanı sıra konunun görüşüldüğü toplantı tutanağının da sunulması gerektiği kanaatindeyiz. Çünkü karara olumsuz oy kullanan meclis üyelerinin itiraz hakkı bakımından toplantı tutanağı önem arz edecektir. 

Sermaye artışının nakdi olarak taahhüt edilmesi halinde, taahhüt edilen sermayenin %25’i tescilden önce şirket hesabına yatırılmalı geriye kalan %75’lik kısmı da 24 ay içerisinde ödenmelidir. Sermayenin ayni olarak artırılması halinde ise eklenecek sermayenin nakdi karşılığının belirlenmesi için şirketin bulunduğu yer Asliye Ticaret Mahkemesince atanacak bilirkişi tarafından sermayenin nakdi bedeli tespit edilmelidir. Ayni sermaye artışı taahhüt edilmesi halinde ayni sermayenin üzerinde haciz, ipotek veya şerh gibi herhangi bir sınırlama bulunmaması gereklidir. Ayrıca artırılan sermayenin % 0,04’ü (onbinde dört) oranındaki miktar, Rekabet Kurumu adına Ticaret Odaları ile Ticaret ve Sanayi Odaları hesabına yatırılmalı ilgili dekont da tescil esnasında sunulmalıdır. Bahsedilen işlemler tamamlandıktan sonra sermaye artırım kararı 3 ay içerisinde tescil ve ilan edilmelidir. Aksi takdirde alınan kararlar sonuç doğurmayacaktır.

2.2. İç Kaynaklardan Yapılacak Sermaye Artırımı

6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu’nun 462’nci maddesinde düzenlenen iç kaynaklardan yapılacak sermaye artırımında Kanunun 519’uncu maddesinde sayılan kanuni yedek akçelerin serbestçe kullanılabilen kısımları, genel kurul kararıyla ayrılmış ancak belirli bir amaca özgülenmemiş yedek akçeler ile mevzuatın bilançoya ve sermayeye eklenmesine izin verdiği fonlar şirket sermayesine eklenebilecektir. Sermayeye eklenebilecek fonlara enflasyon düzeltme farklarını, iştirak ve taşınmaz satış hasılatını, ortakların şirketten alacaklarını ve geçmiş yıl kârlarını örnek olarak verebiliriz.

Sermaye taahhüdü yoluyla yapılacak sermaye artırımı başlığı altında da belirtiği gibi iç kaynaklardan sermaye artırım imkanı bulunuyor ise ilk önce bu artırım yapılmalı, eğer böyle bir imkan mevcut değil ise sermaye taahhüdü yoluna gidilmelidir. Ancak bu şart yalnızca anonim şirketler için geçerli olup limited şirketlerde aranmamaktadır. Ek fon ihtiyacına gerek duyuluyor ve sermaye taahhüdü yoluyla artış gerekiyor ise iç kaynaklardan yapılacak artırım oranında sermaye taahhüdü yoluyla artırım yapılabilecektir. Ayrıca sermaye taahhüdü yoluyla yapılacak artırımlarda aranılan daha önce taahhüt edilen sermayenin ödenmiş olması şartı iç kaynaklardan yapılacak olan sermaye artırımında aranmayacaktır.

İç kaynaklardan sermaye artırımı yaparken genel kurul (tek ortaklı belediye şirketlerinde belediye başkanı) kararı alındıktan sonra yönetim kurulu/müdür tarafından sermayeye eklenecek olan fonun iç kaynaklarda yer aldığını gösterir onaylı bilanço düzenlenmelidir. Daha önce onaylanmış ve üzerinden 6 aydan uzun bir süre geçmemiş bir bilanço olması halinde yeni bir bilanço düzenlenmesine gerek olmayacaktır. Düzenlenecek olan bilanço yönetim kurulu/müdürün açık ve yazılı onayıyla doğrulanmalıdır. Sermaye taahhüdü yoluyla yapılacak olan artırımda olduğu gibi iç kaynaklardan yapılacak sermaye artırımında da söz konusu fonun şirket hesaplarında bulunduğuna ilişkin şirket denetçisi sıfatıyla YMM veya SMMM tarafından rapor düzenlenmeli, ayrıca yine yönetim kurulu/müdür tarafından da sermaye artırım beyanı ve sermaye artırım tadil metni düzenlenmelidir. Bahsedilen işlemlerin gerçekleştirilmesinden sonra şirket sermaye artırımı konusu belediye meclisi gündemine alınmalı ve meclis olağan karar yeter sayısı ile kabul edilmelidir. Bazı kaynaklarda iç kaynaklardan sermaye artırımında belediye meclisi kararının gerek olmadığı belirtilmişse de 5393 sayılı Belediye Kanunu’nun 18’inci maddesi hükmü açıktır, sermaye artırımı ne şekilde yapılıyor olursa olsun belediye meclisi kararı gereklidir. 

Sermaye artırımına ilişkin yukarıda belirtilen işlemler gerçekleştirildikten sonra sermaye taahhüdü yoluyla yapılan sermaye artımında belirtildiği şekilde yine Rekabet Kurumu payının yatırılması, 30 gün içerisinde Ticaret Sicil Müdürlüğüne başvuru yapılması ve 3 ay içerisinde tescil ve ilanın gerçekleşmesi hususları iç kaynaklardan yapılacak sermaye artırımı için de geçerlidir.

2.3. Şarta Bağlı Sermaye Artırımı

Anonim şirketlerce yapılabilecek olan şarta bağlı sermaye artırımında sermaye ihtiyacının daha hızlı karşılanması amaçlanmaktadır. 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu’nun 463’üncü maddesinde değinilen şarta bağlı sermaye artırımında şirket alacaklılarının ve çalışanlarının şirket sermayesinden pay edinmeleri yoluyla sermaye artışı sağlanmaktadır. Dolayısıyla şirket alacaklıları, alacağı olan miktarı şirket sermayesi ile ya takas ederek ya da pay bedeli yatırarak; şirket çalışanları ise pay bedeli ödeyerek şirket sermayesine ortak olmaktadır. Şarta bağlı sermaye artırımı maksadıyla yeni tahvil ihraç ediliyor ise söz konusu tahvillerin alımında ise şirket pay sahiplerinin öncelikli alım hakkı bulunmaktadır.

Şarta bağlı sermaye artırımının yapılabilmesi için şirket esas sözleşmesinde bu şekilde bir sermaye artışının yapılabileceğine yer verilmelidir. Ayrıca 6102 sayılı Kanunun 465’inci maddesinde tahdidi olarak sayılan hususların esas sözleşmede açıkça belirtilmiş olması gereklidir. Şirket genel kurulu ve yönetim kurulu tarafından sermaye artırımına yönelik herhangi bir karar alınmamakta olup sermaye artışına ilişkin alacağın takası ve yeni pay bedeli ödenmesinin zamanı şirket alacaklısı ve şirket çalışanın keyfiyetine bırakılmıştır. Eğer esas sözleşmede şarta bağlı sermaye artırımına ilişkin düzenleme bulunmuyor ise esas sözleşme değişikliğine ilişkin genel kurul kararı alınmalı, söz konusu değişiklik 3 ay içinde tescil edilmelidir. 

5393 sayılı Belediye Kanunu’nun 18’inci maddesinde esas sözleşme değişikliğine ilişkin belediye meclisine herhangi bir yetki tanınmamış olsa dahi şarta bağlı sermaye artırımına yönelik yapılacak olan bir esas sözleşme değişikliği netice itibarıyla sermaye artışına yönelik bir esas sözleşme değişikliği olacağından ve sermaye artışına karar verme yetkisi belediye meclisinde olduğundan belediye meclisinin onayının alınması gerektiği kanaatindeyiz.

Şarta bağlı sermaye arıtımında, artırılacak olan sermaye kayıtlı sermayenin yarısını aşamayacak olup ayrıca yapılan ödemeler tahvilin üzerinde yazılı nominal değerin altında olamayacaktır. Hesap dönemi içerisinde şarta bağlı sermaye artımı yöntemi ile sermayede herhangi bir artış gerçekleşir ise hesap döneminin kapanmasının ardından 3 ay içerisinde ticaret sicile tescil edilmelidir. Söz konusu tescilin ilan edilmesine gerek bulunmamaktadır.

3. Sermaye Azaltımı

Şirketlerde sermayenin azaltılması ödenmiş sermayenin bir kısmının pay sahiplerine dağıtımı, geçmiş zararlarının kapatılması gibi sebeplerle yapılabilir. Sermaye, paylarının itibari değerinin düşürülmesi ve payların iptal edilmesi olmak üzere iki şekilde azaltılabilecektir.

Sermaye azaltımına gerek görülmesi halinde bazı şartlar sağlanmış olmalıdır. Öncelikle azaltım sonucunda şirketin borçlarını karşılayacak kadar aktifinde varlık olması gereklidir. Aksi halde sermaye azaltılamayacaktır. Şirketin sermayesi esas sermaye sitemini kullanan anonim şirketlerde 50.000,00 TL, kayıtlı sermaye sistemini kullanan anonim şirketlerde 100.000,00 TL, limited şirketlerde ise 10.000,00 TL altına düşmeyecektir. Sermaye miktarı şirket esas sözleşmesinde belirtildiğinden sermaye azaltımı da esas sözleşme değişikliği gerektirdiğinden dolayı T.T.K’nın 421’inci maddesinde belirtildiği şekilde birden fazla ortaklı anonim ve limited şirketlerde şirket sermayenin %50’sini oluşturan ortakların genel kurulda olumlu oyunun alınması gereklidir.

Yönetim kurulu/müdür esas sözleşme değişikliği ve sermaye azaltıldıktan sonra yeni sermayenin ne şekilde dağıldığını gösterir tadil metni düzenler. Sermaye artırımında olduğu gibi şirket denetçisi sıfatıyla YMM veya SMMM tarafından sermaye azaltımı sonrası şirketin borçlarını ödeyebilecek düzeyde varlığa sahip olduğuna ilişkin rapor düzenlenir. Tadil metni ve denetçi raporu genel kurula sunulduktan sonra sermayenin hangi gerekçeyle, ne şekilde azaltılacağını da gösterir şekilde genel kurur kararı alınır. 

Birden fazla ortaklı belediye şirketlerinde, şirket sermayesinin %50’sini oluşturan ortağın genel kurulda olumlu oyu gereklidir. Tek ortaklı belediye şirketlerinde belediye temsilen genel kurulda belediye başkanının kararı yeterli olacaktır. 5393 sayılı Belediye Kanunu’nun 18’inci maddesinde sermaye azaltımında belediye meclisine herhangi bir yetki verilmediğinden sermaye artırımından farklı olarak sermaye azaltımında belediye meclisinde herhangi bir oylama söz konusu olmayacaktır. 

Genel kurul kararı alınmasının ardından şirket alacaklılarının sermaye azaltımından haberdar olabilmesi için söz konusu azaltım kararı Ticaret Sicil Gazetesinde yedişer gün aralıklarla 3 defa ilan edilir. İlanda, alacaklı kişilere üçüncü ilandan itibaren 2 ay içinde alacaklarını isteme veya teminat altına alınması gerektiği belirtilmelidir. Ayrıca şirket yöneticileri tarafından şirketin bilinen alacaklılarına çağrı mektubu gönderilerek sermaye azaltımı bildirilir. Alacaklılara verilen 2 ay sürenin sonunda sermaye azaltımı tescil ve ilan edilir.

6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu’nun 592’nci maddesinde limited şirketlerin sermaye azaltımında anonim şirketlere ilişkin hükümlerin kıyasen uygulanacağı belirtilmiştir. Ancak anonim şirketlerden farklı olarak limited şirketlerin esas sözleşmelerinde sermaye payı ödenmesinin yanında ek yükümlüklerde getirilebilmektedir. Limited şirketlerde sermaye azaltımı yapılabilmesi için eğer esas sözleşmede bu şekilde bir ek ödeme yükümlülüğü ön görülmüş ise söz konusu yükümlülükler yerine getirilmeden sermaye azaltımı yapılamayacaktır.

4. Esas Sözleşme Değişikliği

Esas sözleşme değişikliği, sözleşmenin bir kısmının veya tamamının değiştirilmesi şeklinde yapılabilir. Esas sözleşme değişikliği için öncelikle yönetim kurulu/müdür tarafından hangi kısmın değiştirileceği yönünde değişiklik tasarısı hazırlanarak karara bağlanmalıdır. Anonim ve limited şirketlerde esas sözleşme değişikliği genel kurulun devredilemez yetkileri arasındandır. Esas sözleşme değişikliği yapılacağı, yönetim kurulu/müdür tarafından şirketin esas sözleşmesinde belirtildiği şekilde genel kurul üyelerine toplantı çağrısı yapılır. Ancak bu toplantı çağrısı genel kurul toplantı tarihinden en az 2 hafta önce yapılmalıdır. Yapılacak olan değişikliğin konusuna göre genel kurulda farklı karar yeter sayıları ön görülmüştür. Söz konusu karar yeter sayıları için 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu’nun 421’inci maddesinde belirtilen hükümler dikkate alınacaktır.

Belediye şirketlerinde yapılacak esas sözleşme değişiklikleri için anonim şirketler ve çok ortaklı limited şirketler bakımından yukarıdaki oy çokluğu hükümleri sağlanacak olup tek ortaklı şirketlerde belediyeyi temsille yetkili kişi olan belediye başkanının genel kuruldaki kararı dikkate alınacaktır. Değişikliğe ilişkin genel kurul kararı alındıktan sonra söz konusu değişiklik ticaret sicilde tescil ve ilan edilecektir.

5393 sayılı Belediye Kanunu’nun 18’inci maddesinde esas sözleşme değişikliği yapılmasında belediye meclisine herhangi bir yetki verilmediğinden meclisin onayına sunulmayacak olup yalnızca sermaye artışını içeren esas sözleşme değişiklileri meclisin onayına sunulacaktır. 

5. Sonuç

Şirketler fon ihtiyacının karşılanması, geçmiş zararlarının kapatılması veya gerek duyulan taşınır ve taşınmazların şirket bünyesine alınması gibi sebeplerle sermaye artırımı yapabilir. 

Sermaye artırımı; sermaye taahhüdü, iç kaynaklardan ve şarta bağlı sermaye artırımı olarak üç farklı şekilde yapılabilecektir. 

Sermaye taahhüdü ile yapılan sermaye artırımı ek fon ihtiyacına gerek duyulduğunda, iç kaynaklardan yapılacak sermaye artırımı genel kurul kararıyla ayrılmış ancak belirli bir amaca özgülenmemiş yedek akçeler ile mevzuatın bilançoya ve sermayeye eklenmesine izin verdiği fonlar şirket sermayesine eklenmesi ile, şarta bağlı sermaye artırımı ise şirket alacaklılarının ve çalışanlarının şirket sermayesinden pay edinmeleri yoluyla yapılabilecektir. 

Sermaye azaltımı; ödenmiş sermayenin bir kısmının pay sahiplerine dağıtımı, geçmiş zararlarının kapatılması gibi sebeplerle yapılabilir. Sermaye, paylarının itibari değerinin düşürülmesi ve payların iptal edilmesi olmak üzere iki şekilde azaltılabilecektir. Esas sözleşme değişikliği ise sözleşmenin bir kısmının veya tamamının değiştirilmesi ihtiyacı hasıl olduğunda yapılabilecektir.

• Türk Ticaret Kanunu