Belediye Mevzuatının Adresi!
Belediye Mevzuatının Adresi!
Dış Denetim Tespitlerine Verilen Cevaplar ve Savunmaların Süreç Yönetimi, Kurumsal Fayda ve Risklerin Giderilmesi Açısından Önemi
Halil MEMİŞ
Belediyelerde dış denetim dendiğinde, çoğu zaman akla önce “risk” gelir: bulgular, sorgular, savunmalar, olası tazminler, suç duyuruları… Oysa kamu yönetiminin mantığına baktığımızda, dış denetim tam tersine bir “erken uyarı sistemi”, iyi kullanıldığında da güçlü bir kurumsal gelişim aracıdır. Özellikle Sayıştay denetimlerinde ortaya çıkan bulgular ve bunlara verilen cevaplar, yalnızca o yıla ait bir savunma metni değil; belediyenin gelecek yıllardaki mali–idari kaderini şekillendiren temel belgelerdir.
Bu yüzden dış denetim raporlarını “savulun, müfettiş geliyor” psikolojisiyle değil, “kurumun röntgen filmi çekiliyor” bilinciyle ele almak gerekiyor.
Bulgular neden bu kadar kritik?
Sayıştay’ın denetim bulguları; belediyenin mali yapısını, idari işleyişini, ihale süreçlerini, taşınmaz yönetimini, şirket ilişkilerini, borçlanma tercihlerini, hatta organizasyon yapısındaki zaaflarını bile satır aralarında gösterir. Bunlar:
1. Nerede kural ihlali yapıldığını,
2. Nerede kuralsızlık alanı bırakıldığını,
3. Nerede ise kural var ama uygulamanın zayıf kaldığını,
satır satır ortaya koyar.
Bir başka açıdan bakarsak, dış denetim bulguları; “sizin yerinize düşünülmüş risk haritasıdır”. Bir belediyenin kendi imkânlarıyla hazırlayacağı hiçbir iç rapor, Sayıştay’ın kurumsal hafızası ve ülke genelindeki karşılaştırmalı bakışı kadar kapsamlı olamaz. Dolayısıyla her bulgu, yalnızca “eleştiri” değil, aynı zamanda “kurumsal kapasiteye dışarıdan yapılmış bir katkı”dır.
Bulgu cevapları ve sorgu savunmaları: Yarınların hukuki zemini
Sayıştay denetiminde verilen bulgu cevapları, sorgu savunmaları ve ardından gelen temyiz süreçleri çoğu belediyede “zorunlu formalite” gibi görülüyor. Oysa bu metinler:
1. Belediye yönetiminin kendi işlemlerine dair resmî değerlendirmesini,
2. Olayın kendi gözünden tarihsel kaydını,
3. Hukuki ve teknik gerekçesini
geleceğe taşıyan belgelerdir.
Bir süre sonra ortaya çıkabilecek bir soruşturmada, müfettişin, savcının veya hâkimin önüne ilk konulan dokümanlar tam da bu bulgu cevapları ve sorgu savunmalarıdır. Eksik, yüzeysel, “kopyala–yapıştır” mantığıyla hazırlanmış her savunma; belediyenin elinden kendi argümanlarını, kendi lehine olabilecek açıklama imkânlarını alır.
Diğer taraftan, iyi hazırlanmış bir bulgu cevabı;
1. Yanlış anlaşılmış hususları netleştirir,
2. Bulgunun ağırlığını azaltabilir,
3. Sorumluluğu doğru yere yönlendirir (kişisel–kurumsal ayrımı),
4. Gerekirse mevzuat değişikliği ihtiyacını bile işaret edebilir.
Kısacası, bulgu cevabını “savunma refleksiyle yazılmış bir cevap dilekçesi” olarak görürsek, aşağıya çekilmiş bir çıtayla yetiniriz. “Geleceğe dönük kurumsal pozisyon metni” olarak görürsek; belediyeyi hem mali hem hukuki açıdan koruyan bir kalkan inşa ederiz.
Denetim raporunu dosyada bırakmak mı, eylem planına dönüştürmek mi?
Dış denetim raporlarının çoğunun kaderi maalesef belli: Mecliste “bilgiye sunulur”, birkaç soruya yüzeysel cevap verilir ve sonra klasördeki yerine kaldırılır. Bir sonraki yıl yeni bulgular geldiğinde ise eski rapor, kimsenin dönüp bakmadığı bir “geçmiş yıl hikâyesi”ne dönüşür. Aynı hata kalıpları, aynı yapısal problemler yıllarca tekrar eder.
Oysa ideal olan, denetim raporunu bir eylem planına dönüştürmektir. Yani;
1. Her bulgu için kök neden analizi yapmak (yalnızca “yanlış yapıldı” değil, “niçin yanlış yapılmaya elverişli bir sistem var?” sorusunu sormak),
2. Düzenleme mi gerekiyor, süreç revizyonu mu, eğitim mi, yazılım altyapısı mı, yetki devri mi; bunu netleştirmek,
3. Her madde için sorumlu birim, tamamlanma süresi ve izleme göstergesi belirlemek,
4. Başkan, başkan yardımcıları ve müdürler düzeyinde bu eylem planını düzenli aralıklarla izlemek.
Bu bakış açısı, denetim bulgusunu “kurumsal utanç listesi” olmaktan çıkarıp, “kurumsal gelişim ajandası”na dönüştürür. Aynı zamanda, bir sonraki Sayıştay denetiminde “önceki rapor bulgularına ilişkin yapılanlar” başlığında belediyenin hanesine artı puan yazar.
Eylem planı ile çalışmanın sağlayacağı somut faydalar
Dış denetim raporlarını sistematik bir eylem planıyla ele almanın faydalarını biraz daha somutlaştırmakta yarar var:
Mali risklerin azalması: Usulsüz harcama, eksik tahsilat, hatalı ihale, taşınmaz yönetimindeki zaaflar gibi başlıklarda belediyenin bütçesini ileride doğabilecek tazmin, faiz ve kamu zararı risklerinden korur.
Kurumsal hafıza ve standart oluşumu: “Filanca müdürün zamanındaki uygulamalar” yerine, yazılı süreç ve talimatlara dayalı kurumsal işleyiş gelişir. Kişilere bağlı değil, standarda bağlı bir yönetim anlayışı yerleşir.
İç denetim ve iç kontrol mekanizmalarının güçlenmesi: Eylem planındaki adımlar, aynı zamanda 5018 kapsamında iç kontrol ve risk yönetiminin fiilen uygulanmasına hizmet eder.
Personel eğitimi için somut içerik: Bulgular; ihale, taşınmaz, gelir, insan kaynakları, ruhsat vb. alanlarda eğitim programlarının doğrudan gerçek vakalara dayanmasını sağlar. Böylece “soyut mevzuat anlatımı” yerini “bizim belediyede yaşanan örnekler”e bırakır.
Siyasi risklerin yönetimi: Hem Sayıştay raporlarının kamuoyuna açık niteliği, hem de sosyal medya çağında bilginin hızla yayılması, belediye yönetimlerinin “raporların arkasına saklanmak” yerine “raporlar üzerinden iyileşen yönetim modeli” üretmesini zorunlu kılıyor. Eylem planı bu anlamda siyasi sorumluluğun da kurumsal güvencesi haline gelir.
Neden kamu deneyimi olan kişilerle, uzmanlarla birlikte yürütülmeli?
Tüm bu süreçlerde belediye kendi içinde elbette önemli bir birikime sahiptir. Ancak dış denetim bulgularının değerlendirilmesi, Sayıştay raporları ve temyiz kararlarıyla çalışma, yalnızca “mevzuat bilmekle” sınırlı bir iş değildir. En az üç boyutu vardır:
1. Denetim mantığını bilmek: Dış denetim birimlerinin; İçişleri Bakanlığı, Sayıştay vb'nin nasıl baktığını, hangi kalıpları risk gördüğünü, hangi içtihatların oluştuğunu, hangi alanlarda daha hassas olduğunu bilmeden yapılan her savunma, hedefi biraz da şansa bırakır. Bu perspektif genellikle kamu deneyimi olan, denetim süreçlerinden geçmiş, iç ve dış denetimle uzun süre çalışmış kişilerde bulunur.
2. Uygulama ile mevzuatı birlikte okuyabilmek: Bazı bulgular kâğıt üzerinde haklı görünür, ancak sahadaki fiilî durum, şehrin ihtiyaçları, belediyenin kurumsal kısıtları ve önceki idari gelenek dikkate alınmadan tam olarak anlaşılamaz. Kamu pratiğini bilen uzmanlar, “şehri yönetme zorunlulukları ile hukuki çerçeveyi aynı masada tartabilme” becerisine sahiptir.
3. Kurumsal iletişim ve dil riski yönetimi: Bulgu cevapları ve sorgu savunmaları sadece hukuki değil, aynı zamanda kurumsal iletişim metinleridir. Kullandığınız her ifade, ileride hakkınızdaki bir incelemede karşınıza çıkabilir. Hem net, hem ölçülü, hem de kurumun itibarını koruyan bir dil için deneyim ve dikkat gerekir.
Bu nedenle, denetim bulgularının değerlendirilmesi ve eylem planına dönüştürülmesi sürecinin; belediye içindeki ekiplerle birlikte, kamu deneyimi olan danışmanların ve uzmanların katkısıyla yürütülmesi ciddi fark yaratır. Dışarıdan gelen bakış, içeride “normalleşmiş” pek çok hatayı görünür kılar; içeriden gelen bilgi ise dışarıdaki uzmanlığın yere basmasını sağlar. Bu ortak zemin, eninde sonunda belediyenin lehinedir.
Sonuç: Denetimi karşısına alan değil, denetimi yöneten belediye
Günümüz kamu yönetiminde belediyelerin önünde aslında iki farklı yol duruyor.
Birinci yolda, Sayıştay ve diğer dış denetim raporları yalnızca “eleştiri listesi” olarak görülüyor; bulgulara asgari düzeyde cevap veriliyor, savunmalar zorunlu bir formalite olarak hazırlanıyor ve raporlar mecliste bilgiye sunulduktan sonra dosyalarda unutuluyor. Bu yaklaşımda denetim, kuruma dışarıdan yönelmiş “kaçınılması gereken bir baskı” gibi algılanıyor.
İkinci yolda ise dış denetim; mali disiplinin, hukuki güvenliğin, kurumsal hafızanın ve iyi yönetişimin ayrılmaz bir bileşeni olarak ele alınıyor. Bulgular; risk haritası, bulgu cevapları ve sorgu savunmaları ise kurumun geleceğe dönük resmî pozisyon metinleri olarak görülüyor. Denetim raporları, sadece “geçmiş yılın eksikleri” değil, “önümüzdeki dönemin eylem planı” için temel girdi kabul ediliyor.
Bu ikinci yaklaşım;
1. Bulguların kök neden analiziyle ele alınmasını,
2. Her tespit için somut bir eylem planı, sorumlu birim ve takvim belirlenmesini,
3. İç kontrol ve risk yönetimi süreçlerinin fiilen işletilmesini,
4. Personel eğitimlerinin gerçek vakalar üzerinden yapılandırılmasını,
5. Gerekli görülen alanlarda kamu deneyimi olan uzmanlardan destek alınmasını,
zorunlu kılıyor. Evet, daha çok emek ve koordinasyon gerektiriyor; fakat karşılığında hem mali ve hukuki riskler azalıyor hem de kurumsal itibar güçleniyor.
Sonuç itibarıyla; dış denetimi yalnızca bir yaptırım tehdidi, bulguları ise “savunulup kapanması gereken dosyalar” olarak gören belediyeler, kendi kurumsal öğrenme ve dönüşüm fırsatlarını heba etmiş oluyor. Buna karşılık, dış denetimi yönetişim aracı olarak sahiplenen; bulgu cevaplarını, sorgu savunmalarını ve denetim raporlarını sistematik bir eylem planı ile yöneten belediyeler, hem Sayıştay karşısında hem kamuoyu nezdinde daha güçlü ve güven veren bir konuma yerleşiyor.
Uzun vadede kazanan, denetimi karşısına alan değil; denetimi doğru okuyup yönetebilen belediye olacaktır.
