Belediyelerin Sayıştay Karnesi

Halil MEMİŞ

MİARGEM Başkanı

1. Giriş

5393 sayılı Belediye Kanunu’nun “Denetimin amacı” amacı başlıklı 54 üncü maddesine göre; belediyelerin denetimi; faaliyet ve işlemlerde hataların önlenmesine yardımcı olmak, çalışanların ve belediye teşkilâtının gelişmesine, yönetim ve kontrol sistemlerinin geçerli, güvenilir ve tutarlı duruma gelmesine rehberlik etmek amacıyla; hizmetlerin süreç ve sonuçlarını mevzuata, önceden belirlenmiş amaç ve hedeflere, performans ölçütlerine ve kalite standartlarına göre tarafsız olarak analiz etmek, karşılaştırmak ve ölçmek; kanıtlara dayalı olarak değerlendirmek, elde edilen sonuçları rapor hâline getirerek ilgililere duyurmaktır.

Aynı Kanunun “Denetimin kapsamı ve türleri” başlıklı 55 inci maddesine göre; belediyelerde iç ve dış denetim yapılır. Denetim, iş ve işlemlerin hukuka uygunluk, malî ve performans denetimini kapsar.

İç ve dış denetim 5018 sayılı Kamu Malî Yönetimi ve Kontrol Kanunu hükümlerine göre yapılır.

Ayrıca, belediyenin malî işlemler dışında kalan diğer idarî işlemleri, hukuka uygunluk ve idarenin bütünlüğü açısından İçişleri Bakanlığı tarafından da denetlenir.

Belediyelere bağlı kuruluş ve işletmeler de yukarıdaki esaslara göre denetlenir.

Denetime ilişkin sonuçlar kamuoyuna açıklanır ve meclisin bilgisine sunulur.

6085 sayılı Sayıştay Kanunu’nun 5 inci maddesine göre ise Sayıştay, kamu idarelerinin malî faaliyet, karar ve işlemlerini hesap verme sorumluluğu çerçevesinde denetleme ve sonuçları hakkında TBMM’ye doğru, yeterli, zamanlı bilgi ve raporlar sunma görevini temel olarak Sayıştay raporları ile yerine getirmektedir. Bu kapsamda Sayıştay, denetim programıyla belirlenen kamu idarelerinin düzenlilik ve performans denetimleri sonuçlarını TBMM’ye raporlamakta, bunun yanı sıra kamu idareleri raporlarında önemli görülen ve genellik arz eden konular ile malî konularda ayrıca belirtilmesi uygun görülen hususları da Dış Denetim Genel Değerlendirme Raporu ile TBMM’nin bilgisine sunmaktadır.

6085 sayılı Kanun’un 36 ncı maddesinde belirtilen çerçevede düzenlilik denetimleri sonucunda tespit edilen hususlar; hukuki düzenlemelere uygunluğa, malî rapor ve tablolara ve malî yönetim ve iç kontrol sistemine ilişkin hatalar olarak sınıflandırılmaktadır. 

Bu çerçevede Sayıştay 2023 yılında yürütülen düzenlilik denetimleri kapsamında kamu idarelerinde tespit edilen bulgu sayıları ve hata türleri ile malî rapor ve tabloları etkileyen hatalardan en fazla tespit edilen konulara ilişkin bilgi ve istatistikler bütçe türleri itibarıyla 2023 Yılı Dış Denetim Genel Değerlendirme Raporu’nda yayınlanmıştır.

2. 2023 Yılı Denetimlerine İlişkin Genel Bilgi ve İstatistikler 

Sayıştay 2023 yılı Denetim Programı dâhilinde 39 genel bütçeli idare, 156 özel bütçeli idare, 11 düzenleyici ve denetleyici kurum, 2 sosyal güvenlik kurumu, 20 il özel idaresi, 30 büyükşehir belediyesi, 28 büyükşehir bağlı idaresi, 27 il belediyesi, 167 ilçe belediyesi, 2 mahalli idare birliği ile 59 mahallî idare şirketi, 8 yatırım izleme ve koordinasyon başkanlığı (YİKOB), 3 kalkınma ajansı, 13 diğer kamu idaresi ve 1 diğer kamu şirketi olmak üzere toplam 566 kamu idaresinde düzenlilik denetimi gerçekleştirilerek Sayıştay denetim raporu düzenlenmiştir. 

Kamu idareleri hakkında düzenlenen Sayıştay denetim raporlarının sayısı aşağıda yer almaktadır.

Yıllar İtibarıyla Sayıştay Denetim Raporu Sayıları

Görüleceği üzere, denetlenen mahalli idare kuruluşu sayısı genel sayının yarısından fazla, % 51’i mahalli idarelerden oluşmaktadır.

2023 yılında yürütülen denetimler sonucunda, kamu idarelerinin türlerine göre bütçe/bilanço büyüklüğü itibarıyla denetlenme oranları aşağıdaki gibidir; 

3. Hata ve Bütçe Türü İtibarıyla Bulgu Sayıları

Sayıştay tarafından 2023 yılında yürütülen düzenlilik denetimleri kapsamında kamu idarelerinde tespit edilmiş olan hataları içeren bulgu sayılarında mahalli idareler birinci sırayı işgal etmiştir.

Buna göre, tespit edilen 8.755 hatadan 6.315’i mahalli idarelerde tespit edilmiştir.

Tabloda görüleceği üzere, denetimler sonucunda 2.266’sı malî rapor ve tabloları etkileyen, 6.216’sı mevzuata uygunluğa ilişkin, 273’ü kamu idarelerinin malî yönetim ve iç kontrol sistemlerine ilişkin hataları içeren toplam 8.755 bulgu tespit edilmiştir. 

Tespit edilen bulguların 6.315 adeti mahalli idarelere aittir ve mahalli idarelere ilişkin bulguların oranı toplama kıyaslandığında yaklaşık % 72 civarındadır.

4. Mahallî İdareler İtibarıyla Malî Rapor ve Tablolara İlişkin En Fazla Tespit Edilen On Konu

Mahalli idareler üzerinde yapılan denetimler sonucunda malî rapor ve tablolara ilişkin en fazla tespit edilen on konu ve kaç mahalli idarede tespit edildiği aşağıda yer almaktadır.

5. Değerlendirme ve Sonuç

Bulgulardan çıkardığımız bir sonucu ortaya koyarak şahsi kanaatlerimizi aktarmak isteriz. 

Değerlendirme raporunda yer alan mahalli idarelerin sayısı, denetlenen genel kurum toplamının %51’i oranındadır. Mahalli idarelerin çoğunluğu da belediyeler, bağlı kuruluşları ve şirketlerinden oluşmaktadır.

Buna karşılık, Rapora yansıyan mahalli idarelere ilişkin bulguların, toplam bulgulara oranı yaklaşık %72 civarındadır.

Mahalli idare kuruluşlarının, olumlu karne alamadığını, olumsuz bulguların külliyetli bir kısmının mahalli idarelere ait olduğundan anlamamız mümkündür.

Sayıştay 2023 Yılı Dış Denetim Genel Değerlendirme Raporu’nda yer alan ve belediyeleri ilgilendiren bir çok hususu, farkındalık yaratmak adına bundan sonra belli periyotlarla paylaşmaya, değerlendirmeye devam edeceğiz.

Bu rakamlar ve rapordaki diğer bilgilerin bizi ulaştırdığı sonuç, belediyelerin kurumsallaşamıyor, yönetilemez bir noktaya doğru sürükleniyor olmasıdır.

Sayıştay’ın raporuna yansıyan ve yukarıda sıralanan hususlar belki de kurumsallaşma adına birçok kişi tarafından önemsiz görülebilir.

Mali kayıtlarını tutmada bile zafiyet yaşayan kurumların, sağlıklı bir gelir idaresi oluşturabileceğini, dolayısıyla kurumsal olabileceğini öngörmek hayalcilik olacaktır. Bu konunun bir yönü. 

Konunun diğer yönü ise yukarıda ilk on husus olarak sıralananların dışında da rapora bulgu olarak yansıyan birçok hususun olduğu gerçeğidir.

Özetle ifade edebiliriz ki belediyeler yeniliklere kapalı, geleneksel bir anlayışla yönetilmektedir. Belediyelerimizde; 

- Gereksiz işlem adımları oldukça fazladır.

- Mevzuatla öngörülmeyen iş ve işlem süreçleri işletilmektedir. 

Yanlışına, doğrusuna bakmadan, değişen ve gelişen mevzuata uygunluğu analiz edilmeden “eskiden beri biz böyle yapıyoruz” anlayışı hakimdir. Diğer bir ifade ile “kanunlaştırılan, tabu haline getirilen yanlışlar” arşa çıkmıştır.

Bunun nedenleri ve sonuçları üzerine düşünmek lazım gelmektedir. 

- İnsan kaynakları gelişememektedir.

- Görev tanımları fonksiyonel yapılmamaktadır.

- Birlikte çalışma anlayışı, ekip ruhu yok denecek kadar azdır.

- Kısır çekişmeler ve koordinasyonsuzluk had safhadadır.

- İstihdam sistemi ve kadro yapılanması, iş analizine ve liyakat esaslarına göre yapılamamaktadır.

- Siyasetin tüm olumsuz sonuçları, belediyelere nüfuz etmiştir.

Belediye kadrolarının birçoğu önlerine gelen sorunların çözümünde ve yeni düzenlemeleri hayata geçirmede; 

- Özel kanun genel kanun ayrımını yapamamakta, 

- Mevzuat hiyerarşisini iyi değerlendirememekte,

- Kamu kaynağı/verimlilik, ısraf/tasarruf denklemini kuramamakta,

Dolayısıyla hukuki çözüm üretilememekte, hatta mevzuat “yapmamaya/yapılamamaya” gerekçe haline getirilmektedir.

Böylelikle;

- Vatandaş memnuniyetsizliği 

- Gereksiz kırtasiyecilik 

- Kurumsallaşamama 

Ortaya çıkmakta,

Belediyelerin idari ve mali açıdan “sürdürülebilir” bir şekilde yönetilemez hale gelmesinin önü açılmaktadır.

Devam edeceğiz, iyi olacağına olan inancımızı kaybetmeyerek…

• Sayıştay Kanunu
• Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu
• Belediye Kanunu (Kanun No: 5393)