Yeni Seçilen Başkanlar Seçimden Önce Yapılmış İhaleleri veya Alımları İptal Edebilir mi?

Salih Üçüncü

Başuzman

Demokrasilerin vazgeçilmez unsuru yönetenlerin seçimle gelip seçimle gitmesidir. 31 Mart 2024 tarihinde yapılan mahalli idareler seçimleri büyük bir olgunluk içerisinde gerçekleşerek ülkemizin köklü demokratik geleneğinde önemli bir yer almıştır.

Halk arasındaki tabirle pek çok belediye el değiştirmiş hatta sadece belediye başkanları değil meclis yapıları da değişmiştir.

Seçimlerin hemen ardından kamuoyunda sıkça duymaya başladığımız tartışmaların başında seçimi kaybeden başkanın seçim tarihinden sonra yetki kullanıp kullanamayacağı konusu gelmiştir. Bu konuyu ele alan MİARGEM Başkanı Halil Memiş, yaptığı değerlendirme ile seçimden sonra yetki kullanımının hukuki boyutunu kamuoyunun bilgisine sunmuştur. (https://mevzuattakip.com.tr/makale/yerel-secim-sonrasi-mazbata-alinincaya-kadar-baskanlik-yetkisinin-kullanilmasi)

Bu makalede yetki kullanımını 4734 sayılı Kamu İhale Kanununa göre yapılan ihaleler ve alımlar açısından irdeleyeceğiz. Konuya seçimi kaybeden başkanlar penceresinden değil de yeni seçilen başkanların yetkileri açısından yaklaşacağız. Bir başka deyişle eski başkan tarafından seçim sürecinde yapılan ihaleler ve alımların yeni seçilen başkan tarafından iptal edilip edilemeyeceği üzerinde duracağız.

Seçim sürecinde belediyelerin hangi ihaleleri hangi sürelerde yapabileceğini “Belediyelerde İhale - Seçim Tarihi İlişkisi” başlıklı yazımızda ele almıştık. (https://mevzuattakip.com.tr/makale/yerel-secim-surecinde-belediyelerde-ihale-kisitlamalari).

Bilindiği üzere il özel idareleri ve belediyeler ile bunların sermayesinin yarısından fazlasına sahip bulundukları belediye şirketleri mal ve hizmet alımları ile yapım işlerinde 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu’na tabidirler.

İdarede süreklilik esası gereği, mahalli müşterek ihtiyaçların karşılanması amacıyla kamu hizmeti görevini yerine getiren belediyeler, ihale yöntemleri ile mal ve hizmet alımı ile yapım işlerinde bulunmakta, bunun yanında sayılan bu işleri doğrudan temin yöntemiyle de gördürmektedir.

4734 sayılı Kamu İhale Kanunu’na göre ihalelerin iptal edilmesi mümkündür. Kanunda belirtilen şartlar gerçekleştiğinde yine Kanun’da belirtilen usullerle ihalelerin, ihale yetkilisi tarafından iptal edilmesi hukuken mümkündür.

4734 sayılı Kamu İhale Kanunu’na göre ihalelerin iptal edilmesi konusu üç şekilde düzenlenmiştir:

1. İhale saatinden önce ihalenin iptal edilmesi (m.16)

2. İhale komisyonu kararı üzerine idarece ihalenin iptal edilmesi (m.39)

3. İhale yetkilisi tarafından gerekçesi belirtilerek ihalenin iptal edilmesi (m.40)

Kanunda belirtilen bu iptal şekillerini sırasıyla açıklayalım:

1. Kanun’un, ‘İhale saatinden önce ihalenin iptal edilmesi’ başlıklı 16’ncı maddesine göre; “İdarenin gerekli gördüğü veya ihale dokümanında yer alan belgelerde ihalenin yapılmasına engel olan ve düzeltilmesi mümkün bulunmayan hususların bulunduğunun tespit edildiği hallerde ihale saatinden önce ihale iptal edilebilir. 

Bu durumda, iptal nedeni belirtilmek suretiyle ihalenin iptal edildiği isteklilere hemen ilân edilerek duyurulur. Bu aşamaya kadar teklif vermiş olanlara ihalenin iptal edildiği ayrıca tebliğ edilir. İhalenin iptal edilmesi halinde, verilmiş olan bütün teklifler reddedilmiş sayılır ve bu teklifler açılmaksızın isteklilere iade edilir. İhalenin iptal edilmesi nedeniyle isteklilerce idareden herhangi bir hak talebinde bulunulamaz. 

İhalenin iptal edilmesi durumunda, iptal nedenleri gözden geçirilerek yeniden ihaleye çıkılabilir.”

2. Kanun’un, ‘Bütün tekliflerin reddedilmesi ve ihalenin iptali’ başlıklı 39’uncu maddesine göre; “İhale komisyonu kararı üzerine idare, verilmiş olan bütün teklifleri reddederek ihaleyi iptal etmekte serbesttir. İhalenin iptal edilmesi halinde bu durum bütün isteklilere derhal bildirilir. İdare bütün tekliflerin reddedilmesi nedeniyle herhangi bir yükümlülük altına girmez. Ancak, idare isteklilerin talepte bulunması halinde, ihalenin iptal edilme gerekçelerini talep eden isteklilere bildirir.”

3. Kanun’un, ‘İhalenin karara bağlanması ve onaylanması’ başlıklı 40’ıncı maddesine göre; “…İhale yetkilisi, (ihale komisyonunca verilen) karar tarihini izleyen en geç beş iş günü içinde ihale kararını onaylar veya gerekçesini açıkça belirtmek suretiyle iptal eder. İhale; kararın onaylanması halinde geçerli, iptal edilmesi halinde ise hükümsüz sayılır.”

Yukarıdaki hükümlere baktığımızda birincisinde zaten ihale saatinden önce idare tarafından, ikincisinde ihale aşamasında bütün teklifleri reddederek ihale komisyonu tarafından iptal düzenlendiğinden bu iki şekildeki ihale iptalinin seçimden önce yapılmış ihalelere uygulanma imkânı olmadığını açıkça görmekteyiz. 

Üçüncüsünde de ihale komisyonu kararını izleyen en geç beş iş günü denildiğinden;

- İhale komisyon kararının seçimden önceki son tarih olan 29 Mart 2024’te verildiğini düşünürsek sonrasındaki beş iş günü 5 Nisan 2024 tarihine denk geldiği için yeni seçilen ve mazbatasını alan başkanın talimatıyla ihale yetkilisi tarafından 5 Nisan 2024 tarihine kadar söz konusu ihalenin iptal edilebileceğini,

- İhalenin seçimden önce yapıldığını ve ihale komisyonunun henüz karar vermemiş olduğunu düşünürsek yine yeni seçilen ve mazbatasını alan başkanın talimatıyla ihale yetkilisi tarafından söz konusu ihalenin iptal edilebileceğini,

Söyleyebiliriz.

Doğrudan teminle ilgili alımlarla ilgili ise şunları söyleyebiliriz: Doğrudan temin, bir ihale yöntemi olmadığından, doğrudan teminle ilgili yapılacak işlemler ihalelerden farklıdır. Doğrudan teminlerin iptal edilmesinde, durdurulmasında idarenin herhangi bir sorumluluğu yoktur. Doğrudan temin kapsamında cezai müeyyideler öngörülebilmesi gibi uygulamalar için sözleşme imzalanması ve bu uygulamaların ayrıntılarına bu sözleşmelerde yer verilmesi gerekmektedir. Doğrudan temin kapsamında ortaya çıkabilecek uyuşmazlıklarda Kamu İhale Kurumuna itirazen şikâyet yoluna başvurulamaz. Bu alımlarda hukuka aykırılık iddiaları ile ilgili idare mahkemesine başvurulabilmektedir. 

Gerek yargı kararlarında gerekse Kamu İhale Kurumu kararlarında ihalelerin iptali konusundaki idarenin takdir yetkisinin keyfi olarak kullanılamayacağı, geçerli bir gerekçeye dayandırılması gerektiği, hayatın olağan akışına veya ticari gereklere aykırılık gibi nedenlerle ihalelerin iptal edilemeyeceği açıkça ortaya konulmuştur.

Uygulamada ihale üzerinde bırakılan isteklinin sözleşmeye davet edilmesinden önce de idare tarafından ihalenin iptal edildiğini görmekteyiz. Ancak sözleşme imzalandıktan sonra ihalenin iptal edilmesi mümkün değildir, iptal edilmesi halinde istekli/yüklenici yargı yoluna başvurabilecektir.

Zaten iptal kararlarına karşı kanunla getirilen Şikayet ve İtirazen Şikayet ile Yargı Yoluna Başvuru yolları idarenin iptal sebeplerini sağlam ve geçerli gerekçelere dayandırması bakımından önemli bir caydırıcı unsurdur.

Sonuç olarak kamuoyunda konuşulduğu gibi; “yeni başkan geldi, bütün ihaleleri iptal etti, alımları durdurdu” şeklindeki haberlerden genel anlam çıkarmak doğru bir yaklaşım değildir. Hatta bu tip açıklamalar, belde halkının ve kamuoyunun yanlış yönlendirilmesine yol açabilecek şekilde tehlikeli yaklaşımlara sebep olabilir. Bu nedenle yetkililerin, yeni seçilen başkanların konuyu bağlamında değerlendirerek açıklama yapmaları, kamuoyunun doğru bilgilendirilmesi açısından son derece önemlidir.

İdareler, hukuka uygun davranmakla mükelleftir. İdarecilerin, gerçek ve tüzel kişileri hak kaybına uğratacak, idareyi tazminata mahkûm edebilecek, belediyeyi maddi yükümlülüğe sokabilecek işlemlerden uzak durması hukuk devletinin gereğidir.

• Kamu İhale Kanunu
• Devlet İhale Kanunu